‘Wegwerpwarmte’ inzetten voor vermindering gasgebruik en CO2-uitstoot

De zuivelindustrie in Nederland loopt in de wereld voorop als het gaat om kwaliteit en innovatie. En ook op het gebied van duurzaamheid wordt volop naar Nederland gekeken. In een serie verhalen vertellen zuivelbedrijven zelf hoe ze werken aan het verkleinen van hun ecologische voetafdruk. In de verhalen wordt vooral gekeken naar wat er in de zuivelfabrieken gebeurt.

Deel 5: De Graafstroom

Duurzaamheid door de kracht van coöperatie 
De Graafstroom is een unieke coöperatieve kaasmakerij, gevestigd in het veenweidegebied van de Alblasserwaard. Het bedrijf is volledig eigendom van 200 melkveehouders. Sinds 2009 zijn de veehouders gezamenlijk verantwoordelijk voor de koers van de fabriek. Deze coöperatieve structuur heeft duurzaamheid tot een van de pijlers van de bedrijfsvoering gemaakt. De keuze om de grootste investering in de geschiedenis van het bedrijf te gebruiken voor een warmtepomp is daar een sprekend voorbeeld van. 

Rentmeesterschap als motto 
De Graafstroom produceert private label kazen die hun weg vinden naar consumenten in Nederland en West-Europa. Naast het leveren van kwaliteitsproducten richt het bedrijf zich op innovatie en duurzaamheid. “Ons motto is rentmeesterschap,” zegt Martijn de Vries, operations manager bij De Graafstroom. “We willen niet alleen onze fabriek verduurzamen, maar ook bijdragen aan de toekomst van onze boeren en onze regio.”

‘Wegwerpwarmte’ inzetten voor vermindering gasgebruik en CO2-uitstoot 
Het warmtepompsysteem, dat in 2023 werd geïnstalleerd, is een goed voorbeeld van hoe deze waarde in de praktijk wordt gebracht. De pomp hergebruikt restwarmte die voorheen werd afgevoerd als ‘wegwerpwarmte’ en heeft geleid tot een aanzienlijke vermindering van gasgebruik en CO2-uitstoot. “Het systeem levert drie temperatuurniveaus (2, 40 en 77 graden) en is volledig geïntegreerd in ons productieproces,” vertelt De Vries. De drie temperatuurniveaus van het warmtepompsysteem maken het mogelijk om verschillende processen in de fabriek optimaal van energie te voorzien. Elk temperatuurniveau is afgestemd op een specifieke behoefte binnen het productieproces. “Hierdoor kunnen we veel energie hergebruiken en verspilling minimaliseren.” 

Duurzaamheid gaat verder dan de maatregelen in de fabriek 
De warmtepomp is slechts één onderdeel van de bredere duurzaamheidsstrategie van De Graafstroom. Het bedrijf heeft zich gecommitteerd aan het behalen van de doelen die het Science Based Targets Initiative stelt en kijkt verder dan verduurzaming van de fabriek alleen. Zo speelt het een actieve rol in projecten zoals ‘Groene Cirkels, Kaas en Bodemdaling,’ waarin samen met boeren en regionale partners wordt gewerkt aan oplossingen voor de gevolgen van bodemdaling in het veenweidegebied.

De focus ligt niet alleen op directe milieu-impact, maar ook op het versterken van de veerkracht van de regio. “Duurzaamheid betekent voor ons dat we verder kijken dan onze fabriek,” zegt De Vries. “We willen bijdragen aan een leefbare toekomst voor onze boeren, medewerkers en de omgeving waarin we werken.” 

Ombouw was een ingewikkelde operatie 
De implementatie van de warmtepomp was geen gemakkelijke opgave. Het vereiste een nieuw utiliteitsgebouw, een leidingbrug om het systeem met de fabriek te verbinden en buffertanks voor de opslag van 1,5 miljoen liter water. Elk proces in de fabriek, van pasteurisatie tot het persen van kaas, moest worden aangepast om de warmtepomp te integreren in een nieuw systeem. 

Niet zes maanden, maar in slechts drie weekenden 
“We hebben in totaal zestig objecten in de fabriek omgebouwd,” zegt De Vries. “Het hele systeem moest in één keer worden geïntegreerd, omdat het niet mogelijk was om onderdelen los van elkaar aan te sluiten. De planning was cruciaal.” Het oorspronkelijke plan ging uit van een ombouwperiode van zes maanden, maar het team wist het werk in slechts drie weekenden te voltooien. “De kaasmakerij draait immers continu, elke dag voeren RMO’s melk aan en die moet worden verwerkt. Rauwe melk is immers maar kort houdbaar” legt De Vries uit. “Elke dag dat we stilliggen, kost geld en raken we achter op leveringen aan onze klanten. Daarom hebben we ervoor gekozen om de ombouw in weekenden te doen, zodat de impact op de productie minimaal bleef.” 

De technische uitdaging: alles in kaart brengen
De integratie van de warmtepomp met bestaande systemen was technisch ingewikkeld. Elk onderdeel van de fabriek had een specifieke warmte- en koud behoefte, die opnieuw in kaart moest worden gebracht. Het team werkte nauw samen met externe specialisten en leveranciers om ervoor te zorgen dat de inschattingen klopten. “We hebben vooraf alles gemodelleerd en gevalideerd, en gelukkig bleek de praktijk overeen te komen met onze verwachtingen,” zegt De Vries. 

Financiële onzekerheid: kiezen voor break-even
De investering was de grootste in de geschiedenis van De Graafstroom, met een terugverdientijd van meer dan tien jaar. De fluctuaties in gas- en elektraprijzen en de veranderende eisen vanuit klanten en politiek maakten het lastig om exacte berekeningen te maken. “We hebben gekozen voor een ‘break-even’ benadering,” legt De Vries uit. “Het ging niet om directe winst, maar om het toekomstbestendig maken van ons bedrijf.” Dankzij subsidies zoals de Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie (SDE++) en de Energie Investerings Aftrek (EIA) kon het project financieel haalbaar worden gemaakt. 

Het resultaat: Forse CO₂-reductie 
Na een jaar in bedrijf heeft de warmtepomp bewezen de beloofde reducties te realiseren. Het gasgebruik is met twee derde verminderd. “We hebben nu een systeem dat toekomstbestendig is,” zegt De Vries. “Het mooie is dat we hiermee niet alleen onze eigen doelen halen, maar ook een voorbeeld kunnen zijn voor andere bedrijven in de sector.” 

Hoewel de implementatie van de warmtepomp een grote stap was, blijft De Graafstroom werken aan verdere verduurzaming. “We hebben nu een stevige basis gelegd,” zegt De Vries. “Van hieruit kunnen we stappen blijven zetten om uiteindelijk volledig fossielvrij te worden.”